Wobec dotychczasowej niskiej skuteczności pionu śledczego IPN zasadnym byłoby:
- rozwiązanie z dniem wejścia w życie noweli ustawy o IPN – KŚZpNP Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Oddziałowych Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu;
- przekazanie protokolarne akt spraw prowadzonych w OKŚZpNP (ewentualnie GKŚZpNP) oraz akt nadzoru w GKŚZpNP wyznaczonym prokuratorom przez Prokuratora Generalnego (z prokuratury powszechnej lub pionu lustracyjnego IPN) do czasu przekazania ich osobom uprawnionym;
- prokuratorzy rozwiązanego pionu śledczego IPN-KŚZpNP z mocy prawa powracaliby na uprzednio zajmowane stanowiska w prokuraturze powszechnej (a w przypadku braku takich stanowisk na stanowiska równorzędne z uprzednio zajmowanymi w prokuraturze powszechnej) z zachowaniem dotychczasowego prawa do wynagrodzenia (analogiczne rozwiązanie jak w ustawie o zamieni ustawy o prokuraturze co do prok Prokuratur Apelacyjnych i prok prokuratur wojskowych);
- z pracownikami IPN (nie prokuratorami) zatrudnionymi w pionie śledczym z dniem wejścia w życie ustawy zostałby rozwiązane umowy o pracę – to zagadnienie wymaga przemyślenia co do formy by uniknąć procesów sądowych – w myśl prawa bowiem pracodawcą tych osób jest Oddział IPN, wiec nie można byłoby ich zwolnić z uwagi na likwidację pracodawcy.
- utworzenie w miejsce dotychczasowym struktur pionu śledczego nowej komórki w IPN – Biura ds. Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu (a w Oddziałach - Oddziałowych Biur ds. Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu) – (takie nazewnictwo odpowiadałoby nazewnictwu stosowanemu w IPN – Biuro Edukacji Publicznej, Biuro Lustracyjne, Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów).
- na czele nowego pionu śledczego stałby powołany przez Prokuratora Generalnego – Zastępca Prokuratora Generalnego – wcześniej Dyrektor Głównej Komisji Ścigania Zbrodni p-ko Narodowi Polskiemu a aktualnie po zmianie nazewnictwa Dyrektor Biura ds. Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu. Od powoływałby w ciągu 30 (60?) dni prokuratorów Biura ds. Zbrodni oraz nowych Naczelników Oddziałowych Biur ds. ZpNP. Nowopowołani przejęliby akta od prokuratorów w których tymczasowej pieczy by się znajdowały.
Nowi Naczelnicy Oddziałowych Biur zajęliby się organizacją Oddziałowych Biur – kwestie trybu powoływania nowych prokuratorów do ustalenia – w tym jaką rolę (np. prawo sprzeciwu?) miałby Prezes IPN.
Zmiany w modelu funkcjonowania pionu śledczego:
- istotna redukcja stanu osobowego, dotychczasowy stan osobowy wszystkich prokuratorów pionu śledczego to około 90 – 100 osób. Wydaje się, że funkcjonowanie Biura dałoby się zapewnić przy stanie około 50 prokuratorów. Biuro ds. Zbrodni p-ko Narodowi Polskiemu winno być ograniczone do stanu kilkuosobowego (w Biurze Lustracyjnym w centrali aktualnie jest 3 prokuratorów, wydaje się zatem, że 6 prokuratorów w Biurze ds. Zbrodni pko Narodowi Polskiemu nie byłoby liczbą zbyt małą).
- bieżący nadzór na śledztwami winni w istotnym zakresie sprawować Naczelnicy Oddziałowych Biur. Dotychczasowy model odrębnego Wydziału Nadzoru w Głównej Komisji nie zdał egzaminu – wiązał się jedynie z generowaniem kosztów ciągłych wyjazdów jednego, dwóch prokuratorów celem kontroli akt spraw a efekty były iluzoryczne badź żadne. Biuro ds. Zbrodni w centrali IPN w Warszawie w szczególności winno zajmować się uczestnictwem w posiedzeniach przed SN, kwestiami istotnymi dla funkcjonowania Biura jako całości (zagadnienia prawne, wytyczne w zakresie określonych przepisów, etc, wskazywanie priorytetów, organizowanie zespołów między Oddziałowych celem zdynamizowania określonych postępowań itp )
- zasadnym jest rozważenie dotychczasowej koncepcji funkcjonowania referatów śledczych w Delegaturach IPN. W Delegaturach IPN pracuje kilku prokuratorów, czasami jeden (Delegatura IPN w Olsztynie) co negatywnie wpływa na dyscyplinę pracy (brak przełożonych na miejscu) i nadzór merytoryczny. Taka struktura zbędnie dotychczas generowała koszty ( wyjazdy Naczelnika, czasami z pracownikiem sekretariatu Oddziałowej Komisji na wizytacje/kontrole i pobytu kilku dniowe). Nie ma powodu by pion śledczy nie działał w tym zakresie tak jak pion lustracyjny – swoje struktury ma tylko przy 11 oddziałach. Skoro prokuratorzy pionu śledczego istotną cześć przesłuchań wykonują w miejscu zamieszkania świadków nic nie stoi na przeszkodzie by wyjazdy te następowały z Oddziału. Koszty w tym zakresie będą mniejsze niż straty na dyscyplinie pracy takich „wolnych elektronów” pracujących w delegaturach oddalonych często nawet 200 km od przełożonego.
- koniecznym jest wprowadzenie bezwzględnego zakazu korzystania z pomocy prawnej funkcjonariuszy Policji czy prokuratorów prokuratur powszechnej w przesłuchaniach świadków w toku śledztw. Odrębny pion winien bezwzględnie wykonywać te czynności osobiście (praktyka w tym zakresie bywałą różna).
- należy skorzystać z przepisów ustawy o prokuraturze w zakresie zatrudnienia asystentów w nowym pionie śledczym IPN. Zważywszy na koszty jakie generował 1 prokurator pionu śledczego ( wynagrodzenia rzędu 10000-12000 zł) to środki te pozwolą na zatrudnienie kilku asystentów. Mogą być to tak absolwenci aplikacji prokuratorskiej, prawnicy jak też historycy. Ich rolą mogłoby być przesłuchiwanie świadków w sprawach w których występuje ich bardzo duża ilość szczególnie w sprawach w których i tak nie pociągnie się do odpowiedzialności sprawców z uwagi na ich śmierć. Właściwa koordynacja ich pracy oraz rezygnacja z dotychczasowej praktyki pionu śledczego polegającej na przesłuchiwaniu wszystkich następców prawnych pokrzywdzonego (chociaż i tak prawie pewnym było, że nie maja oni wiedzy na temat zdarzeń często sprzed ich urodzenia) może przynieść istotne przyśpieszenie toku postępowań. Tą błędną praktykę należy zastąpić zawiadamianiem wszystkich następców prawnych pokrzywdzonego o toczącym się postępowaniu, doręczaniu pouczeń i ewentualnej prośbie o odpowiedź jeżeli są w posiadaniu danych na temat zdarzenia – dobrą praktyką w tym zakresie byłoby doręczanie tym osobom kopert ze skredytowaną opłatą pocztową i zaadresowanych do IPN – tak by ułatwić ewentualny kontakt).
- na potrzeby prowadzonych śledztw przez nowe Biuro ds. Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu na wniosek Dyrektora Biura kierowany do Dyrektora Biura Edukacji Publicznej pracownicy pionu naukowo – edukacyjnego winni przygotowywać żądane materiały w szczególności wykaz literatury dotyczący określonych zdarzeń w przypadku ich braku przedstawiać opracowania własne. Dyrektor Biura Edukacji Publicznej mógłby zlecać takie zadania pracownikom najbardziej kompetentnym w danej tematyce, którzy mogą przecież pracować w innych oddziałach niż ten prowadzący śledztwo. Dotychczasowa praktyka w tym zakresie bywała różna. Pion naukowy niechętnie udzielał pomocy, i jeszcze mniej chętnie dokonywał opracowań – różnie wyglądała w tym zakresie pomoc Dyrektora Oddziału który nie był zainteresowany rozwiązywaniem takich sporów. Z drugiej strony prokuratorzy nie sięgali do takiej pomocy, z różnych powodów, często zasłaniając się rzekomą tajemnicą śledztwa lub innymi podobnie nietrafnymi argumentami. Powodowało to dublowanie ustaleń wcześniej dokonanych lub pomijanie ważnych faktów, czy opracowań historycznych. Współpracę w tym zakresie warto byłoby w sposób jednoznaczny określić w ustawie.
- polityka zatrudniania nowych prokuratorów do nowego pionu śledczego winna opierać się na kryterium maksymalnego ograniczenia zatrudnienia w nim dotychczasowych prokuratorów pionu śledczego (przeniesienie złych praktyk i nawyków z blisko 16 letniego funkcjonowania) oraz w miarę możliwości zatrudnienia w nim młodych prokuratorów pracujących dotychczas w prokuraturach rejonowych ewentualnie w pionach śledczych Prokuratur Okręgowych. Osoby takie przyzwyczajone są do intensywnej pracy i przy właściwym nadzorze właściwie dobranych przełożonych (Naczelników Oddziałowych Biur) dają gwarancję na co najmniej kilkuletnie dynamiczne funkcjonowanie pionu śledczego;
- zasada ograniczonego naboru do nowego pionu śledczego dotychczasowych pracowników winna mieć zastosowanie także do pracowników „cywilnych” – nie prokuratorów. Ich dotychczasowe przyzwyczajenia, nawyki, marazm mogą rzutować na współpracę z nowymi Naczelnikami Oddziałowych Biur ds. Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu . Zważywszy zaś, ze ich przełożonymi będą Dyrektorzy Oddziałów może to generować konflikty na linii pracownik – Naczelnik – Dyrektor (kwestia podwójnej podległości). Warto było też zapewnić Naczelnikom Oddziałowych Biur w miarę możliwości maksymalną swobodę w doborze kadry sekretariatu i asystentów prokuratorów.
